Maand: augustus 2016

Een overtocht in die tijd was niet zonder gevaren. Met nog een aantal andere Nederlanders ging hij aan boord van de Kilcanny, een schip van de Grimsbylijn met bestemming Fulham. Wegens het oorlogsgevaar op zee, The Great War (de Grote Oorlog, zoals de Engelsen de eerste wereldoorlog noemden), was  nog niet geëindigd, voer de Kilcanny met andere schepen in konvooi uit. De passagiers moesten zich na het instappen onmiddellijk naar hun hutten begeven en mochten deze niet weer verlaten. Dit werd gedaan om paniek te voorkomen, indien zich gevaar voordeed. Zo merkte op de Kilcanny dan ook niemand dat tijdens de overtocht ’s nachts een ander schip uit het convooi, de Kirkham Abbey, op een mijn liep en verging tezamen met alle opvarenden. Door een misverstand werden de reizigers voor Fulham onder de vermisten genoemd. De passagierslijsten waren verwisseld en thuis in Nederland werd het bericht van het vergaan van de Kilcanny overgebracht aan de familie. Onmiddellijk verkeerden zij in diepe rouw. De verloofde werd op de hoogte gesteld en plannen voor een herdenkingsceremonie werden gemaakt. Gedurende vijf dagen leefden allen in Nederland in de treurige veronderstelling dat vader was omgekomen. Op de zesde dag van zijn dood ontving de familie een telegram met het bericht dat hij aan boord van het andere schip was gestapt en goed in Londen was aangekomen.

De opluchting die het bericht teweegbracht zorgde ervoor dat zijn verloofde niet langer wilde wachten om zich bij hem te voegen. De wederzijdse families gaven hun toestemming en hij is “met de handschoen”  met zijn verloofde gehuwd. Geen sprookjeshuwelijksdag, zoals in de huidige tijd wordt nagestreefd, maar een noodzakelijke formaliteit.

Na het sluiten van het huwelijk werd alles gereed gemaakt om zijn echtgenote zo snel mogelijk over te brengen. Vier weken duurde het nog voordat de oversteek gemaakt kon worden. Vanaf dezelfde plaats als haar echtgenoot twee maanden eerder was vertrokken voer de boot met daarop zijn grote liefde naar Londen.

In 1917 werd hij gedemobiliseerd en stond  voor een keuze. Hij werd geselecteerd voor een opleiding voor uitzending naar een margarinefabriek van de firma Van den Bergh & Jurgens in Fulham, Engeland. Wat zou hij doen? In Nederland blijven en vast houden aan het bestaan dat hij had of de overtocht maken en eens wat zien van de wereld. Hij was nog nooit buiten de landsgrenzen geweest. Hij groeide op in een eenvoudig gezin. Zijn ouders waren zeer vrome mensen. Ze leefden volgens de letterlijke regels van het Vaticaan en vonden het voor een man van zijn leeftijd ongehoord ongetrouwd een bestaan in een buitenland op te bouwen. Toch zagen zij ook in dat hij met zijn vertrek een hogere status zou krijgen en de sociale ladder met meerdere treden tegelijk zou bestijgen. Daar kon volgens zijn vader, die een groot zakelijk hart had, niet veel mis mee zijn.

Een extra complicatie om te kiezen voor een vertrek, was dat hij net een jonge dame had ontmoet. Ze waren nog maar kort verloofd en die verloving kon de goedkeuring van zijn ouders niet dragen. Van alle vrome dames in de familiekringen was dat meisje van Bos geen geschikte keuze. Niet dat ze niet vroom was of uit een onbehoorlijke onbemiddelde familie kwam, maar door haar gezondheidstoestand. Zijn moeder kon het niet verkroppen dat hij de voorkeur gaf aan een ziekelijke vrouw die natuurlijk vroeg of laat te veel van zijn aandacht zou opeisen waardoor hij zich niet langer kon richten op zijn statusverhogende bezigheden. Ook zou een dergelijk meisje natuurlijk geen gezonde kinderen voort kunnen brengen waardoor ook nog eens de familienaam op het spel stond. Hij nam een beslissing en als hij een beslissing nam dan bleef hij daar bij. Vastbesloten koos hij voor de liefde en verloofde zich met de liefde van zijn leven. De familie verzoende zich met deze beslissing en besloten werd dat een huwelijk plaats zou gaan vinden. Het was in die tijd absoluut tegen het gezag van God om met elkaar ongehuwd samen te wonen. Een datum werd geprikt. In augustus zou het huwelijk plaatsvinden. De familie vond dat een zomers huwelijk automatisch op de zegen van God zou kunnen rekenen. De tijd van de overvloed zou doorstromen in dit huwelijk.

Het liep anders. Het bedrijf had hem op stel en sprong nodig en hij moest eerder vertrekken.  Met beide handen greep hij de kans aan. Niet in de minste plaats voor de promotie en het daarbij behorende salaris, maar voornamelijk ook voor het avontuur. Naar Engeland gaan en daar zijn kennis overdragen aan anderen en een leven opbouwen in een vreemd land, zag hij met grote vreugde tegemoet.

Op 25 juli 1918 vertrok hij naar de overkant. Zijn verloofde bleef achter in Nederland. De familie had thuis afscheid van hem genomen. De hele dag werd weinig gesproken. Zijn moeder wende haar gezicht af naar hem en depte voortdurend haar ogen. Hij pakte zijn koffer in met een paar schone overhemden, ondergoed, een nieuw bruin pak, drie paar sokken en de bijbel. Het boek werd zorgvuldig tussen de kleding gestopt zodat het netjes de overkant zou bereiken. Toen het moment van afscheid kwam kon zijn moeder het niet verdragen hem te zien vertrekken en trok zich terug in haar slaapkamer. Zijn vader gaf hem een ferme handdruk en keek hem een paar seconden indringen aan. Hij wenste hem een behouden vaart en keek hoe hij de deur uit stapte, niet wetende dat dit misschien de laatste keer was dat hij hem levend zou zien.

Het begin dat startte in 1923 of is het beter om te beginnen voor het begin?

Battersea, London, 1917-1935

Op 1 oktober 1912 trad haar vader in dienst als kuiper in de expeditieafdeling van het bedrijf dat thans onder de naam Unilever bekend staat, maar toen in handen was van de heren Van de Bergh en Jurgens. Hij dichtte tot augustus 1914 vaten margarine. Haar vader was een trots man en een harde werker. Niet bijzonder aantrekkelijk om te zien, maar zijn lange gestalte en precies gevormde gelaatsstrekken gaven hem een gedistingeerd voorkomen. Hij was het bedrijf trouw en heeft nooit een dag in zijn leven verzuimd. Hard werken, eer behalen in wat je doet is goed voor een man, vond hij. Op 31 juli 1914 werd hij, zoals velen, gemobiliseerd. Als één van de 200.000 mannen werd hij opgeroepen om zich klaar te maken voor het geval oorlog zou uitbreken. Op het moment was alles nog onzeker, welke positie zou Nederland innemen en wat werd er van de mannen verwacht, maar vader vertrok zonder klagen. Hij was een man van principes. Als zijn land hem nodig had, zou hij alles doen wat in zijn macht lag om te helpen. Op 28 juni 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. De aanleiding, casus belli, van de oorlog was de moord op Aartshertog Frans Ferdinand, troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, en zijn vrouw Sophie Chotek. Naast de moord op de aartshertog en zijn vrouw was het al langer onrustig in Europa en hing de geur van oorlog al jaren in de lucht.

Vader verbleef drie jaren in trainingskampen. Onder erbarmelijke omstandigheden leerde hij met een geweer in de hand naar de grens te fietsen, hoe hij zich onzichtbaar moest maken en hoe hij kon overleven met zo min mogelijk voedsel. Het was een zware tijd. Uiteraard vielen zijn belevenissen niet te vergelijken met die van de mannen in de loopgraven. Bij thuiskomst sprak vader amper over deze tijd. Hij enige wat hij mee terug bracht was een nieuwe instelling. Een instelling om iets van zijn leven te maken. Het kon niet zo zijn dat dit alles was voor hem. Er wachtte avonturen op hem en die zou hij gaan vinden.

Ik probeerde me te herstellen en vroeg hoe ze zich voelde. Een vraag die de meeste mensen uit automatisme, nonchalant, stellen en verwachten dat het antwoord al te kennen. Het zal positief zijn. Een negatief antwoord brengt mensen uit balans. Die diepe emoties willen we niet van elkaar weten, niet dragen. Ze keek me aan met haar lichtblauwe ogen en zei dat ze moe was. ‘Lieverd i am tired. My time has come’. De laatste jaren sprak ze op onverwachtse momenten opeens Engels. Steeds meer moeite had ze met, op het oor, eenvoudige woorden. Maar in het Engels kwamen de woorden vloeiend over haar lippen. Als we gingen winkelen wilde ze altijd bij Vroom en Dreesman, niet V&D, want afkortingen vond ze ronduit verloedering van de taal, een kopje koffie drinken en in het Engels gesprekken voeren over het oude volk dat daar ook zat. Roddelen vond ze ordinair, maar het uitgebreid bespreken van generatiegenoten was voor haar een noodzakelijk gebeuren. Niet dat ze mensen van haar leeftijd als generatiegenoten zag, want zij was anders. Overduidelijk kon zij niet leven met haar leeftijd. Ze bleef jong van geest en tot in de puntjes verzorgd gekleed. Menig generatiegenoot kwam over de Britse tong en werd verweten niet meer verzorgd door het leven te gaan. Zolang de buitenkant er goed uitziet is alles ook goed, was een van haar motto’s. Hoe zwart het binnenste ook kan zijn, laat dat nooit aan de buitenwereld zien. En, die gesprekken voerde ze bij voorkeur in het Engels zodat de anderen niet mee konden luisteren.

Na een tijdje werden de gesprekken minder, de uitjes stopten en het gebruik van de Engelse taal nam toe. Langzaam begon ik te beseffen dat ze terugkeerde naar het begin.